Khi con người đã thật sự tin tưởng vào một điều gì đó và bị cuốn hút trong suy nghĩ đó, những sự kêu gọi thay đổi, hay nói khác những điều họ đang quan tâm đến, sẽ không khiến họ chú ý mà đôi khi còn tạo ra những mâu thuẫn, giận dữ hay oán hờn. Để thay đổi suy nghĩ của những người mang thành kiến hay có tư duy một chiều, sự quan trọng là cần có thời gian, có môi trường thích ứng cho những tư tưởng mới được đâm chồi.
Hồi mới ở Việt Nam sang Mỹ 40 năm trước và cho mãi đến 20 năm sau, quan niệm giáo dục gia đình dưới thời Việt Nam Cộng Hòa khiến cho tôi rất cổ hủ và khe khắt trong những phán đoán đạo đức mà tôi nghĩ đó là khuôn mẫu để đánh giá một con người. Quả là ếch dưới đáy giếng nhưng tôi lại không biết tôi đã như thế. Tự do luyến ái theo tôi lúc đó là một điều xấu. Tôi đã bàng hoàng trước những hình ảnh thanh niên nam nữ người Hoa Kỳ tự do ôm ấp hôn nhau ngoài đường phố. Tôi khó chịu trước hình ảnh của những người đồng tính. Tôi nghĩ khi chưa lập gia đình thì thanh niên nam nữ phải giữ sự giới hạn cho nhau.Tôi không thích người Mỹ đen hay người Mễ Tây Cơ vì cho rằng họ biếng nhác và lợi dụng sự trợ giúp từ chính phủ, vân vân... Cho đến khi các con tôi lớn lên, có một số những câu nói và hành động của các con tôi đã làm tôi phải suy nghĩ. Khi đó tôi yêu các con tôi và không muốn thấy các con mình phải đau khổ vì những thành kiến của mẹ, cho nên tôi đã chọn lựa thái độ thay đổi từ chính mình. Sự thay đổi này đến khi đó, có lẽ cũng nhờ sống nhiều năm trên một đất nước dân chủ tôn trọng nhân quyền như tại Hoa Kỳ đã khiến cho tôi có cái nhìn thoáng hơn và hiểu biết hơn trong suy nghĩ và nhận định về con người, thay vì chỉ đánh giá con người qua bề ngoài, nhân dạng và hành động của họ. Ngoài ra trong vai trò của một người làm công việc giáo dục lúc đó, tôi đã phải tìm hiểu những lý do đằng sau của mỗi hoàn cảnh và cuộc sống gia đình của mỗi cá nhân để tạo điều kiện giúp các học sinh có thể phát triển như nhau. Quan điểm giáo dục gia đình và đạo đức xã hội của tôi đã thật sự thay đổi. Tôi đã phối hợp những điều mà tôi cho là hay nhất trong quan điểm giáo dục của cả Đông và Tây để tạo cho tôi một triết lý sống vừa giữ được giá trị con người vừa có thể hòa hợp với xã hội mà các con tôi đang trưởng thành. Với nhận thức mới này, tôi đã có một cuộc sống hòa hợp cho bản thân, cho các con, và cho lý tưởng. Nhưng hài lòng nhất là được nhìn thấy các con thành đạt trong hạnh phúc của chúng nó nhưng vẫn quan tâm chăm sóc và yêu thương mẹ.
Sự thay đổi nhận thức trong tôi đã cần đến gần 20 năm, nhưng cũng vì do tôi phải đi từng bước chậm để bảo vệ lấy mình trên một đất nước xa lạ. Qua những kinh nghiệm bản thân và cũng từ những kinh nghiệm với các anh chị em do tôi bão lãnh qua Mỹ, tôi đã thấy được một điều là bản chất cũng như định kiến con người đã tạo nên từ giáo dục gia đình, học đường, và môi trường xã hội nơi con người sinh hoạt.
Cụ thể, các anh chị em tôi khi sang Mỹ, họ đã thay đổi nhiều vì cuộc sống dưới chế độ Cộng sản Việt Nam.Từ những con người hiền lành chất phác, để tồn tại họ đã trở nên những con người nhậy bén sắc sảo, biết những phương thức mánh mung, luồn lách để sống còn trong xã hội tham nhũng, biến thái và phức tạp. Họ không thích nói tới chính trị, không muốn liên quan đến chính trị. Họ bảo thủ trong những lý lẽ một chiều của họ. Nói xấu chế độ là nói xấu họ. Phải cần đến nhiều năm sau khi đến Mỹ, gia đình anh chị em tôi mới thật sự trở lại bình thường, có lại những tư duy phóng khoáng và thành thật. Họ mạnh dạn nói lên những suy nghĩ của họ về chế độ cộng sản Việt Nam, nói về những tai hại mà chế độ đã đem đến cho đất nước. Chẳng hạn Cộng sản đã biến những người dân thành những con cừu ngoan dưới sự chăn dắt của đảng. Họ cũng đồng ý nếu không có chế độ XHCN thì dân tộc Việt Nam ngày nay đã phát triển như một cường quốc Á Châu.
Nói như thế, để cho thấy sự thay đổi thành kiến hay tư duy một chiều của một con người bảo thủ cần có thời gian, cần đến môi trường phát triển tốt, cần có sự tin tưởng và hỗ trợ. Tránh tranh cãi hay cố gắng thay đổi họ một cách vội vã. Khi cái duyên đến những con người bảo thủ sẽ tự mở lòng ra mà tiếp nhận những tư duy mới và thay đổi trong tự nguyện để được cùng phát triển đi lên cùng nhân loại. Và cái duyên tốt dĩ nhiên sẽ đến từ cái nghiệp lành mà những người này đã tạo ra cho họ nơi cuộc sống hiện hữu.
Tuệ Vân
Ngày 6 tháng 6 năm 2020